Capaciteitstoewijzing

Met verschillende mechanismen wordt de beschikbare capaciteit voor import of export toegewezen aan de marktdeelnemers, in België bekend als Balanceringsverantwoordelijken (Balance Responsible Parties of BRP's).

Capaciteitstoewijzing op lange termijn

De Europese transmissienetbeheerders (TNB’s) hebben gezamenlijke regels opgesteld voor expliciete veilingen van langetermijncapaciteit (jaarlijkse en maandelijkse capaciteit) namelijk de Europese Ghearmoniseerde Toewijzingsregels (EU HAR) voor langetermijntransmissierechten. Deze veilingen worden georganiseerd via het Joint Allocation Office (JAO) dat is aangewezen als het enige toewijzingsplatform voor alle Europese TNB’s (SAP – Single Allocation Platform). Voor capaciteitstoewijzingen op lange termijn (jaarlijks, driemaandelijks en maandelijks) op de Nemo Link, de interconnector tussen België en Groot-Brittannië, bestaan er soortgelijke regels (Nemo Link Access Rules).

Er kan een onderscheid worden gemaakt tussen twee hoofdtypes van langetermijntransmissierechten:

Fysieke langetermijntransmissierechten (PTR)

Een PTR geeft de houder ervan het recht om een bepaald volume elektriciteit gedurende een bepaalde periode fysiek over te dragen tussen twee biedzones. De overdracht vindt plaats in een welbepaalde richting via een nominatie aan de TNB van het exporterende land en een nominatie aan de TNB’s.

De PTR-houder die ervoor kiest om geen gebruik te maken van zijn recht om te nomineren (of die slechts een deel van zijn rechten nomineert) heeft recht op een financiële vergoeding voor dit niet-genomineerde deel. De vergoeding is gebaseerd op de resultaten van de day-aheadtoewijzing tussen twee biedzones gedurende een bepaalde periode in een welbepaalde richting (‘Use it or Sell it principle’ of UIOSI). Voor de Belgische biedzone worden PTR’s met UIOSI enkel aangeboden aan de grens met Groot-Brittannië.

Financiële langetermijntransmissierechten (FTR)

Een FTR-optie verschilt van een PTR doordat ze niet het recht geeft om de elektriciteit tussen twee biedzones te nomineren. Ze geeft de houder enkel recht op dezelfde financiële vergoeding als beschreven voor een PTR. Ze is met andere woorden identiek aan een PTR dat niet genomineerd zou zijn.
Voor de Belgische biedzone worden de FTR-opties aangeboden aan de grens met Nederland, Frankrijk en Duitsland.

Dagelijkse en intradaycapaciteitstoewijzing

Overeenkomstig de doelstelling van de interne energiemarkt binnen de Europese Unie organiseren de benoemde elektriciteitsmarktbeheerders (Nominated Electricity Market Operators of NEMO’s) de toewijzing van dagelijkse en intradaycapaciteiten via een impliciet toewijzingsmechanisme door middel van marktkoppeling.

In geval van impliciete capaciteitstoewijzing moet de BRP zijn import of export niet nomineren. In tegenstelling tot expliciete toewijzing (waarbij de BRP eerst grenscapaciteit moet kopen en nomineren en vervolgens de energie die aan weerszijden van de grens moet worden overgedragen), wordt bij impliciete toewijzing de grenscapaciteit rechtstreeks, impliciet en stapsgewijs samen met de energie toegewezen. De NEMO’s of de centrale tegenpartij (CCP) organiseren dat in hun naam. De BRP maakt dan impliciet gebruik van de grensoverschrijdende capaciteit via zijn aankoop- en/of verkoopbiedingen die hij heeft gedaan op de elektriciteitsbeurzen van de NEMO’s.

Marktkoppeling wordt gebruikt om de marktliquiditeit te verbeteren en zo te komen tot convergentere en stabielere elektriciteitsprijzen. In het bijzonder houdt dit in dat biedzones van een of meer NEMO’s worden gekoppeld, in een homogene marktzone voor de day-ahead- en intradaycapaciteitstoewijzing. De marktkoppeling wordt bereikt via een samenwerking van zowel TNB’s als NEMO’s.

Marktdeelnemers dienen biedingen in bij hun desbetreffende NEMO. Tijdens de marktkoppeling vergelijken de NEMO's de ontvangen biedingen aan de hand van een gemeenschappelijk marktkoppelingsalgoritme. Ze bekijken de beschikbare transmissiecapaciteiten tussen de biedzones voor de desbetreffende periode. Daardoor worden de elektriciteitsprijzen in de gekoppelde biedzones op elkaar afgestemd, of stemmen ze idealiter 100% overeen.

Day-aheadmarktkoppeling

Op de day-aheadmarkt kunnen de BRP’s elektriciteit verhandelen voor een of meer van de 24 uren van de daaropvolgende dag. De Europese code betreffende Capaciteitstoewijzing & Congestiebeheer (CACM) heeft in heel Europa (alle lidstaten plus Noorwegen) een geïntegreerde prijskoppeling ingevoerd voor de day-aheadhandel in elektriciteit. Dit heet de Single Day Ahead Coupling (SDAC). De bedoeling is een interne elektriciteitsmarkt tot stand te brengen.
De SDAC maakt gebruik van een gemeenschappelijk algoritme voor prijskoppeling, namelijk EUPHEMIA, ingebouwd in het gemeenschappelijke platform "PMB" (Price Matching Broker), dat wordt beheerd door enkele NEMO's die lid zijn van het PCR-project (Price Coupling of Regions.

Intradaymarktkoppeling

De periode na sluiting van de day-aheadmarkt (op D-1), tot net voor het tijdstip van levering, wordt ‘intraday’ genoemd. De BRP's kunnen ook tijdens deze periode elektriciteit verhandelen. Ze kunnen dit doorlopend doen door aankoop-/verkooporders in te dienen die de beschikbare transmissiecapaciteit zullen gebruiken in het kader van impliciete toewijzing.
Sinds 2018 zijn België en 13 andere landen gestart met Single Intraday Coupling (SIDC), als onderdeel van het XBID-project. Sindsdien zijn alle Europese lidstaten (met uitzondering van Ierland, dat momenteel nog geïsoleerd is) en Noorwegen impliciet met elkaar verbonden. Het Doel van het SIDC-XBID -project bestaat erin permanente grensoverschrijdende handel (continuous trading) mogelijk te maken en om de intradayhandel in het algemeen doeltreffender te laten verlopen via een unique grensoverschrijdende intradaymarkt in Europa. In 2024 zullen drie Intraday Auctions (IDA - SIDC), vergelijkbaar met de day-aheadveiling, SIDC-XBID aanvullen en de marktdeelnemers intradayprijssignalen geven.

Uitwijkingsmechanismen en expliciete day-ahead/intradaytoewijzingen

Gezien het doel om enkel impliciete toewijzing te hebben binnen de interne energiemarkt voor de day-ahead- en intradayperiodes, worden de expliciete veilingen, geleid door JAO, uitsluitend gebruikt als uitwijkmechanismen of aan de grenzen met landen die de regels van de interne energiemarkt niet volgen. Dit is sinds januari 2021 (Brexit) het geval aan de Belgisch-Engelse grens: aangezien het Verenigd Koninkrijk niet langer deel uitmaakt van de Europese interne markt, neemt het ook niet langer deel aan de impliciete SDAC- en SIDC-koppelingsprojecten. De day-ahead- en intradaycapaciteitstoewijzing op de Nemo Link gebeurt dus, net zoals voor de lange termijn, via expliciete veilingen.